شهر یزد و شاخصه های معماری آن

یزد شهر تاریخی

یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان همچنین تنها شهر ایرانی می باشد که به ثبت جهانی رسیده است. بعضی از منابع؛ بنای اولیه و معماری قدیمی یزد را به زمان ضحاک و برخی به دوران اسکندر مقدونی، شهرستان میبد را به سلیمان نبی و ابرکوه را به ابراهیم پیامبر نسبت داده ‌اند. این قدمت، بیانگر پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردمانش می باشد.

شهر یزد را نه تنها همه ایرانیان بلکه ساکنین دیگر کشورها هم می شناسند. شهری با قدمتی کهن که به واسطه بافت تاریخی باارزش و ثبت شده آن در جهان شناخته است. . بناهای بسیاری در شهر یزد وجود دارد که بازدید از آنها در نگاه اول تفاوتی با دیگر بناهای تاریخی ایران ندارد. اما اگر بدانید که به بلندترین بادگیر جهان نگاه می کنید یا تنهاترین آب انبار شش بادگیر جهان را می بینید شاید کمی در وقتی که می گذارید تجدیدنظر کنید. به نوعی می توان به این بناها لقب رکوردهای معماری شهر یزد را داد.

معماری منحصربه فرد خانه های سنتی یزد از شاخص ترین نمونه ‌های معماری خاص اقلیم‌ های گرم و خشک جهان است که علاوه بر زیبایی، با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه نیز متناسب و سازگار می باشد. معمولا محله ها، متراکم با ساختمان های فراوان ساخته می شدند تا بیشترین سایه‌ ممکن را بر سطوح خارجی خانه ها به وجود بیاورند و رهگذران گذرها و کوچه‌ها نیز از سایه آن بهره مند شوند.

شاخصه های معماری یزد

کوچه آشتی کنان

کوچه های آشتی کنان، کوچه هایی تنگ و باریک است که 2 نفر به سختی می توانند از آن رد شوند. دلیل ساخت این کوچه ها این بوده است که آنقدر آن را تنگ بسازند تا مردمی که رد می شده اند، به هم برخورد کنند و این برخورد باعث نزدیکی و صمیمت بین آنها شود. وچه هایی که اکثرا در محله تاریخی فهادان قرار گرفته و به یکدیگر راه دارد و به اندازه ای به هم پیچ می خورد تا یک شبکه بزرگ از کوچه های متصل را بسازند.

خانه ها و کوچه پس کوچه های شهر یزد حکایت از معماری هایی با زیبایی منحصربفرد و اصیل دارد که شاید در این سال ها کمی تغییر کرده است اما هنوز هم می توان در آن رنگ و بوی بناهای خشتی و گلی را دید و حس کرد.

در خصوص کوچه های آشتی کنان گفته می شود 2 نفری که با هم قهر بوده اند، خیلی اتفاقی از این کوچه در جهت مخالف هم رد می شوند و وقتی سعی می کنند تا خودشان را به نحوی از کوچه رد کنند، به هم گیر می کنند و این وضعیت، لبخند دوطرف را به دنبال دارد و بین آنها آشتی بوجود می آید.

بادگیرها

اولین بادگیر ها در تاریخ جهان در منطقه یزد خودنمایی کردند، سیستم کاری بادگیرها به این نحو است که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می کشند و با تشت های آبی که درون آنها تعویه شده ، هوا را خنک و سبک می کنند و به داخل خانه هدایت می کنند. بادگیر، یک روش ابداعی ایرانی برای ایجاد فضای خنک در داخل منازل گرم کویری است . این دستگاه تهویه مطبوع ، سالیان درازی از روزگاران دور ، فضای زندگی مردم ایران را قابل تحمل کرده است . بادگیرها معمولاً برجکهای کوچکی به صورت چهارضلعی یا چند ضلعی های منظم هستند که ساختار مثلث در آنها به هیچ وجه دیده نمی شود.

ساباط ها

ساباط در لغت به معنای راهرو، دالان و سقفی است که بر روی کوچه ها و معابر ساخته می شود.یکی از ویژگیهای بارز شهرسازی محله های قدیم یزد، کوچه ها و گذرهای سرپوشیده آن هستند که به آنها ساباط” گفته می شود. هدف از طراحی و اجرای ساباط این است که انسان گرمازده کویر را دمی در زیر سایه خود، از تابش خورشید در امان نگهدارد. ساباط وسیله ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز هست. معمولا پشت بام ساباطها مورد استفاده واحدهای همجوار قرار می گیرد که در برخی از آنها به صورت اتاقی مشرف به کوچه جلوه گر می شود.

آب انبارها

یکی از عمده ترین مصالح سنتی  ساخت آب انبار در کنار آجر «دیمه»است که از آهک و خاکستر و ماسه بادی و… تشکیل  شده است.این ملات ضمن آب بندی بنا از فاسدشدن آب نیز جلوگیری می کند.آب انبارها  معمولا از چهار عنصر اصلیخزینه،گنبد،پاشیر و بادگیر تشکیل شده اند.

باغ ها

دراستان یزد علیرغم کویری بودن و مشکل کم آبی ،باغهایی پدید آمده که نشانه ی ذوق و خلاقیت کشاورزان و معماران یزدی است.در معماری منظر این باغ ها نبوغ خاصی نهفته است.در اهمیت باغ های تاریخی یزد همین بس که در استان کویری یزد دو باغ تاریخی دولت آباد و پهلوان پور مهریز در فهرست جهانی – یونسکو به ثبت رسیده است.

تعدادبادگیرها با توجه به شرایط محیط اب و هوایی منطقه و نوع عملکرد ،ازیک تاهفت متفاوت است.به عنوان مثال آب انبار مریم آباد (امامزاده شنبه)دارای یک بادگیر آب انبار شش بادگیری یزد دارای شش بادگیر و آب انبار عصر آباد دارای هفت بادگیر است.